वीरानुयायी आ. भा. मगदूम

वीरानुयायी आ. भा. मगदूम यांचा जन्म २६ मार्च १९०८ रोजी सांगली जवलील समडोळी या खेडेगावात झाला. समडोळीच्या भाऊ बाबाजी मगदूम यांचे ते जेष्ठ सुपुत्र. भाऊ मगदूम हे अत्यंत प्रतिष्ठित आणि संपूर्ण गावात दरारा असणारे सदगृहस्थ होते.

आप्पा भाऊ मगदूम यांचे शिक्षण मराठी सातवीपर्यंत समडोळी येथेच झाले. त्या काली प्राथमिक शिक्षक होण्यासाठी एवढे शिक्षण पुरेसे होते. ते सांगली जिल्ह्यातील भोसे येथील प्राथमिक शालेत उपशिक्षक म्हणून रुजू झाले.

याच कालात आपला पेशा सांभालून ते विविध नियतकालीकांतून विविध विषयांवर लेख, कथा, कविता, प्रवास वर्णने इत्यादी प्रकारचे साहित्य लिहू लागले. त्या कालच्या प्रसिद्ध शालापत्रक, किर्लोस्कर, प्रावीन्य, जैन बोधक, प्रगती आणि जिनविजय या व इतर अनेक नियतकालीकांतून त्यांचे साहित्य प्रकाशित होऊ लागले. दर्जेदार लिखान आणि सोपी व रंजक भाषा, नेमक्या शब्दात विषय मांडण्याची हातोटी, विषयवैविध्य यामुले त्यांना मराठी साहित्य जगतामध्ये अल्पावधीतच लोकप्रियता मिळाली.

पुढे त्यांची बदली आष्टा येथे झाली. तिथे असताना त्यांची छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जीवनावर आधारीत शिवाजी कोण ही कादंबरी प्रसिद्ध झाली. त्या नंतर त्यांची बदली समडोळी या त्यांच्या मूळगावी झाली. समडोळी हे कांहीसे आडबाजूला असणारे एक छोटेसे खेडे, पण ते त्या कालात विविध प्रकारच्या चळवलींचे केन्द्रच बनले होते. सांगलीपासून जवळ आणि तरीही आडबाजूला असल्याने स्वातंत्र्य सैनिक या खेडयाचा उपयोग एकत्र येउन विचार विनिमय करण्यासाठी करीत असत. बा. भू. पाटील व ना. ह. आपटे हे प्रसिद्ध मराठी लेखक याच गावचे.

आप्पा भाऊ मगदूम यांनी समडोळीला आल्यावर श्री वीर ग्रंथमाला या प्रकाशन संस्थेची स्थापना केली. या ग्रंथ मालेचा उद्देश जैन साहित्य प्रकाशित करून ते जैन व अजैन समाजापर्यंत पोहचवणे हा होता. या मालेचे पहिले पुष्प म्हणजे १९३७ साली प्रकाशित झालेले वीर शासन हे पुस्तक होय. या पुस्तकात भगवान महावीरांच्या शिकवणूकीचे रसाळ भाषेत वर्णन करण्यात आले होते. विशेष म्हणजे हे पुस्तक त्या वेळच्या मुंबई इलाखा विद्या खात्याने शिक्षकांच्या वाचनालयांकरीता मंजूर केले होते. पुढे या ग्रंथमालेतून आ. भा. मगदूम यांनी स्वत: लिहिलेली तसेच प्रसिद्ध लेखक तात्या केशव चोपडे, बा. भू. पाटील, रा. ने. शहा यांची एकूण २४ पुस्तके प्रकाशित झाली. त्यात महाराष्ट्रा तील ३० कविंच्या प्रातिनिधिक कवितांचा संग्रह नादलहरी याचा ही समावेश होता.

कुशल प्रकाशक
श्री वीर ग्रंथ मालेच्या बहुतेक पुस्तकांच्या किमान दोन आवृत्त्या निघाल्या, त्या देखील अल्पावधीतच. त्या कालातील इतर पुस्तकांच्या मानाने मालेची पुस्तके थोडीशी महाग असत, तरीही त्यांना भरपूर मागणी असे. याचे कारण म्हणजे आ. भा. मगदूम यांचे कुशल व्यवस्थापन, प्रचार यंत्रणा व विक्री व्यवस्था हे होय. मालेच्या पुस्तकांची परीक्षणे प्रमुख मराठी नियतकालीकांमधून प्रसिद्ध होतच, शिवाय Oriental Literary Digest व Bombay Chronicle या सारखी इंग्रजी नियतकालिकेही त्यांच्या पुस्तकांची दखल घेत.

मालेची अनेक पुस्तके मुम्बई इलाखा व मध्य प्रांत या दोन्ही राज्यांच्या विद्याखात्यांनी शिक्षकांच्या वाचनालयांकरीता मंजूर केली होती.

पुस्तके मोफत वाटायाला आ. भा. मगदूम यांचा विरोध होता. पुस्तके मोफत दिल्यास अनेकांना त्याची अजिबात किंमत वाटत नाही, त्यामुले अल्पशी का होईना, किंमत जरूर आकारावी असे त्यांचे स्पष्ट मत होते.

आ. भा. मगदूम यांनी लिहिलेल्या साहित्यात विविधता आढ़लून येते. त्यात कथा, लेख, कविता, चरित्र, नाटके, अनुवाद, विवेचन, प्रवास वर्णन, कादंबरी यांचा समावेश आहे. त्यांनी लिहिलेल्या चरित्रात्मक साहित्यात श्रेणिक, चन्द्रगुप्त, अशोक, कुमारपाल, वनराज चावडा, शिवाजी इत्यादी प्राचीन व मध्ययुगीन वीरांच्या कार्यांचा परिचय आहे.

आ. भा. मगदूम यांनी हिन्दी व इंग्रजीतही लिखाण केले आहे.

१९४२ साली त्यांनी समडोळी येथे काँग्रेस कमिटीची स्थापना केली.

अशा या अष्टपैलू साहित्यिकाचे १९४८ साली वयाच्या अवघ्या ४० व्या वर्षी निधन झाले. आडबाजूच्या खेड्यात राहून साहित्य निर्मितीचे त्यांचे कार्य खरोखरच वाखानन्यासारखे आहे.

Appa Bhau Magdum was a great Marathi writer of 20^th Century. He wrote 19 books in a short span and various articles and stories in different magazines. Many of his books were published multiple times. He became a popular writer because of the easy communicable language in which he always wrote. He was also a publisher, poet and social reformer.

His pen name is Veeranuyayi (Follower of the Brave, i.e. Lord Mahavir), was well known as
Aa. Bha. Magdum in literary world and Appasaheb with the villagers. He was born in a renowned Jain family on 26th March of 1908 at Samdoli, a village near Sangli in Maharashtra. He was the eldest son of Bhau Babaji Magdum and Bahinabai.

Bhau Babaji Magdum was an agriculturist and trader. He was well educated and very knowledgeable person of progressive thoughts. He was a good reader and read thousands of books on various subjects. He had five sons and two daughters, Appasaheb was the eldest son.


Appasaheb learnt up to 7th standard, which was sufficient at that time to become a teacher. He became a teacher and was appointed at a primary school in Bhose, a small village in Sangli district. There he started to write articles and stories in various Marathi magazines. He wrote mainly for Jain Bodhak, Pragati Ani Jinvijay, Shala Patrak, Pravinya, Shantisindhu etc.

After a year, he was transferred to Ashta, another village near Sangli. There he wrote a novel on the great Maratha warrior Chhatrapati Shivaji. No details about this novel are available except the name 'Shivaji Kon?' and the year of publishing 1935. At the same village he wrote and published a small biography of the Jain monk Putturkar Nemisagar Maharaj, who was disciple of Acharya Shantisagarji, the renowned Jain Acharya of 20^th century.

In 1936, Appa Bhau Magdum got transferred to Samdoli, his home town. This was a great village with full of religious and social activities. Here he got a great scope for his literary activities. In 1937 he founded a publication house 'Shree Veer Granth Mala'. He planned to publish 4 books per year and send to the subscribers. Accordingly, he wrote and published the first book 'Veer Shasan' of his publication house. This 64 page book was a collection of some essays and two lyrics. The subject of this book was the religion and philosophy of Bhagwan Mahavir. Ravaji Nemchand Shaha, the renowned Jain scholar and writer wrote preface for this book. This book got a warm welcome from Jains and non Jains. It was approved by Mumbai State Education Department for the libraries of teachers.

Enthused by this welcome, he wrote and published many other books. His earlier books were printed in Sangli, and later at Shri Mahavir Press, Belgaum. Most of his books were in 64 pages. He was the first publisher to publish Jain books in series. The reviews of his books were published not only in various Jain magazines, but also in non Jain magazines and English periodicals like 'Oriental Literary Digest' and 'The Bombay Chronicle'. His books were used for the syllabus of religious exams at Ailak Pannalal Gurukul, Solapur and Shri Bahubali Bramhcharyashram, Bahubali.

He opposed free distribution of books. He says: By distributing books for free, the people do not encourage the books. So we should charge at least a small amount.


Appa Bhau Magdum secretly took part in freedom struggle. The large house of Bhau Babaji Magdum at Samdoli was a hiding place for many freedom fighters. In 1947, Appa Bhau Magdum took a long leave from his school and joined as the Secretary of Jain Students' Hostel at Sangli. At that time the hostel had became a meeting place of freedom fighters. He was fortunate enough to see the freedom, but in 1948 he died at the age of 40 years. This was a shock and setback not only for the entire Magdum family, but also for the Jain community of Southern Maharashtra.